توهین در فضای مجازی در صورتی که قذف محسوب نشود، حسب مورد مجازات شلاق و پرداخت جزای نقدی را به همراه دارد. مواردی نظیر توهین و فحاشی جرم تازه ای نیست و متاسفانه بارها به شکل معمول و متداول شاهد آن بوده ایم. با توسعه و گسترش فضای مجازی و پلتفرم های اجتماعی نظیر تلگرام و اینستاگرام، ارتباطات انسانی وارد مرحله ی جدیدی شد که انسان ها را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک کرد و بدین ترتیب نسل جدیدی از ارتباطات بشری پدید آمد.
با گسترش و توسعه ی فضای مجازی و افزایش شمار کاربران آن در سال های اخیر طیف وسیعی از رفتارها و ارتباطات را شاهد هستیم که در این میان جرایمی نظیر استعمال الفاظ رکیک و توهین نیز به چشم می خورد. همانطور که می دانید توهین و فحاشی از منظر قانون مجازات اسلامی ایران جرم تلقی می شود و مجازات هایی به همراه دارد. به نظر شما آیا توهین در فضای مجازی از دید قانونگذار ایران جرم است و امکان رسیدگی به آن وجود دارد؟ برای پاسخ به این سوال در ادامه با ما همراه باشید.
توهین در فضای مجازی چگونه تعریف می شود؟
بشر همواره در تلاش بوده تا گستره ی ارتباطات خود را افزایش دهد و تعاملات انسانی را شتاب بخشد. در این راستا علم و تکنولوژی ابزارها و دستاوردهایی در خدمت بشر قرار داده که اینترنت و فضای مجازی به عنوان یکی از مهم ترین آنها شناخته می شود. همه ی ما به خوبی می دانیم که فضای مجازی انقلاب بزرگی در قرن اخیر ایجاد نمود و بستر بسیار مناسبی برای تسهیل تعاملات و ارتباطات انسانی به حساب می آید. آیا به نظر شما قانون در فضای مجازی نفوذی داشته است؟
طبیعتا همانند دنیای واقعی، تمامی تعاملات بشر در فضای مجازی جنبه ی مثبت و دوستانه ندارد و تجربه نشان داده که متاسفانه نسل جدیدی از جرایم تحت عنوان جرایم فضای مجازی با سرعت زیادی در حال گسترش هستند. برای مثال توهین در فضای مجازی یکی جرایم فضای مجازی محسوب می شود و متاسفانه تعداد موارد آن کم نیست. از این رو قانونگذار نگاه خود را به این حوزه دقیق تر معطوف نموده و جرم انگاری آن را در سال های اخیر آغاز کرده است.
توهین از نظر لغوی به معنای اهانت کردن و تحقیر کردن است. استعمال الفاظ رکیک و فحاشی از منظر قانون مجازات اسلامی ایران جرم است و مجازات نسبتا سنگینی برای آن در نظر گرفته شده است. در نظر داشته باشید که به موازات جرم توهین در فضای حقیقی، توهین در فضای مجازی نیز جرم است و به استناد قانون مجازات اسلامی قابل رسیدگی و مجازات خواهد بود.
توهین در فضای مجازی می تواند به عناوین و اشکال متفاوتی صورت پذیرد و نکته ای که در این میان اهمیت دارد، مخاطب توهین است. مخاطب توهین می تواند شخص یا گروه و اقلیت خاصی باشد که از توهین یا فحاشی صورت پذیرفته رنجیده اند و یا احساسات آنها جریحه دار شده است. بنابراین نیازی به توهین مستقیم نیست و کافیست که توهین صریح و روشن صورت پذیرد و به دنبال آن احاساسات شخص و یا گروه خاصی جریحه دار شود.
مثالی را در نظر بگیرید که شخصی از طریق پست اینستاگرامی خود، به شخص، گروه و یا اقلیت و قومیت خاصی توهین نموده و یا الفاظ رکیکی به کار برده است. قطعا در چنین حالتی جرم توهین قابل پیگیری قانونی خواهد بود.
در چنین شرایطی می توان شکایت مطروحه را از طریق پلیس فتا یا دادسرای جرایم رایانه ای آغاز نمود و پس از ارائه ی مدارک مورد نیاز و صدور کیفرخواست، رسیدگی به پرونده صورت می پذیرد.
خاطرنشان می کنیم که با توجه به اصطلاحات قانونی اخیر، جرم توهین در فضای مجازی در ردیف جرایم قابل گذشت قرار دارد و رسیدگی به آن صرفا با طرح شکایت از سوی شاکی خصوصی آغاز خواهد شد.
عناصر جرم توهین در فضای مجازی
برای شکل گیری و تعریف جرم به عناصر سه گانه ای نیاز داریم که با احراز آنها جرم قابل اثبات خواهد بود. در رابطه با جرم توهین در فضای مجازی، عناصر سه گانه ی جرم به شرح زیر طبقه بندی می شود:
عنصر قانونی جرم توهین در فضای مجازی به استناد مواد 608 و 609 قانون مجازات اسلامی و ماده ی 16 قانون جرایم رایانه ای بررسی می شود و قابل تطبیق است.
در رابطه با عنصر مادی جرم توهین در فضای مجازی بایستی به فعل و عمل ارتکابی از سوی شخص توجه داشت. توهین بایستی صریحا و به صورت روشن و شفاف همراه با استعمال الفاظ رکیک و یا هرگونه فعل وعملی که موجبات تحقیر و توهین به طرف مقابل را در بر دارد، صورت پذیرد.
عنصر معنوی جرم توهین در فضای مجازی زمانی قابل احراز است که سوءنیت شخص در رابطه با توهین و تحقیر طرف مقابل آشکار باشد و اختیار و اراده ی کامل شخص در رابطه با ارتکاب جرم به چشم بخورد.
پس از احراز موارد سه گانه ی فوق جرم قابل اثبات است و مجازات مجرم امکانپذیر خواهد بود.
مجازات جرم توهین در فضای مجازی
قانونگذار توهین در فضای مجازی را در ردیف جرم توهین و فحاشی قرار داده و از طریق تفسیر قانونی موارد زیر مجازات آن را تعیین کرده است. در حقیقت قانونگذار تفاوتی برای جرم توهین در فضای واقعی و فضای مجازی قایل نگردیده و از آنجایی که حیثیت افراد از طریق توهین و فحاشی زیر سوال می رود و آزرده خاطر می شوند، تفاوتی از این نظر وجود ندارد.
با توجه به ماده ی 608 قانون مجازات اسلامی :
هرگونه توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد، جزای نقدی درجه شش را به همراه دارد.
مجلس شورای اسلامی نظریه ی مشورتی خود را در این مورد به شرح زیر بیان کرده است:
از نظر مقررات کیفری اهانت و توهین و… عبارت است از به کار بردن الفاظ و کلماتی که صریح یا ظاهر باشد و یا ارتکاب اعمال و انجام حرکاتی که با لحاظ عرفیات جامعه و با در نظر گرفتن شرایط زمانی و مکانی و موقعیت اشخاص موجب تخفیف و تحقیر آنان شود و با عدم ظهور الفاظ توهین تلقی نمی‌گردد.
همچنین ماده ی 609 قانون مجازات اسلامی بیان می دارد: هر کس با توجه به سمت، یکی از روسای سه قوه یا معاونان رئیس جمهور یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارتخانه ها و مؤسسات و شرکتهای دولتی و شهرداریها در حال انجام وظیفه یا به سبب آن توهین نماید به چهل و پنج روز تا سه ماه حبس و یا تا (۷۴) ضربه شلاق و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای‌نقدی محکوم می‌شود.
جزای نقدی مندرج در این ماده به موجب مصوبه مورخ ۱۳۹۹/۱۲/۲۵ هیات وزیران به دو (۲.۰۰۰.۰۰۰) تا بیست و پنج (۲۵.۰۰۰.۰۰۰) میلیون ریال تعدیل شد.
البته علاوه بر قانون فوق، ماده ی 16 قانون جرایم رایانه ای نیز در زمینه ی توهین در فضای مجازی قابل استناد است. این ماده بیان می کند: هرکس به وسیله سامانه های رایانه ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
تبصره ـ چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.
بنابراین می توان نتیجه گرفت که توهین در فضای مجازی طیف وسیع تری از جرایم و تخلفات را در بر می گیرد و هتک حرمت و هتک حیثیت افراد از طریق تحریف و تغییر تصاویر و فیلم آنها و سایر موارد مشابه نیز نوعی توهین تلقی می گردد. برای مثال اگر شخصی کاریکاتور شخص یا گروه خاصی را به قصد تخریب و توهین به او در فضای مجازی منتشر کند و یا عکس و فیلمی را تغییر داده و صداگذاری نماید، نوعی توهین در فضای مجازی تلقی می گردد و به استناد موارد فوق قابل مجازات است.
انجام مشاوره حقوقی
علی رغم پیچیدگی و دشواری ردیابی جرایم و شناسایی مجرمین در فضای مجازی تمامی این جرایم قابل ردیابی و بررسی هستند و امکان رسیدگی قانونی به تمامی آنها وجود دارد. شما می توانید از طریق جمع آوری مدارک و ادله ی مورد نیاز رسیدگی به تمامی جرایمی که در بسترهای تلگرام، اینستاگرام، انواع شبکه های اجتماعی، ایمیل، پیامک و سایر بسترهای مجازی و مخابراتی به وقوع پیوسته را آغاز نموده و مجازات مجرمین را خواستار شوید.
از طریق حکم قضایی امکان دسترسی به تمامی سرورها و اطلاعات مربوطه امکانپذیر است و مهم ترین قدم برای دستیابی به نتیجه ای بهتر ارائه ی اسناد و مدارک ضروری و مورد نیاز برای اثبات شکایت شماست. انتخاب یک وکیل متخصص و باتجربه مسیر پرونده ی شما را همواتر می سازد و با شتاب بخشیدن به روند دادرسی پرونده ی شما، بهترین نتایج را در کوتاه ترین زمان ممکن برای آن رقم خواهد زد.
برای کسب اطلاعات بیشتر و انجام مشاوره حقوقی تخصصی در این زمینه می توانید با دکتر امیر جوادی وکیل پایه یک دادگستری در ارتباط باشید.