مرور زمان در جرایم کیفری می تواند وضعیت جدیدی برای پرونده های قضایی به وجود بیاورد و مختص جرایم تعزیری شناخته می شود. آثار و احکام مرور زمان برای جرایم کیفری و حقوقی متفاوت است و شرایط جداگانه ای برای هریک ایجاد می نماید. به طور کلی قاعده ی مرور زمان می تواند شکایت، تعقیب جرم، صدور حکم و اجرای مجازات را متوقف نموده و تحت شرایط خاصی اجرای احکام صادره را نیز با عدم اجرا روبرو کند.
قانون برای احقاق حقوق افراد اهمیت بسیار زیادی قایل گردیده است. بر این اساس بزه دیدگان و قربانیان در یک بازه ی زمانی مشخص می توانند شکایات خود را مطرح کرده و پیگیری آن را خواستار شوند. در غیر این صورت سیستم قضایی کشور با مشکلات بسیاری مواجه خواهد شد و خلاف مصلحت عمومی به شمار می رود. به نظر شما مرور زمان در جرایم کیفری چگونه اعمال می شود؟ در ادامه با ما همراه باشید.
مرور زمان در جرایم کیفری چگونه است؟
در بسیاری از قوانین ایران از جمله قانون مجازات اسلامی به قاعده ی مرور زمان اشاره شده است. مرور زمان به این معناست که پس از گذشت مدت زمان مشخصی امکان شکایت از جرم، تعقیب متهم، دادرسی پرونده و اجرای احکام صادره ار دادگاه وجود ندارد. اگر بخواهیم مرور زمان را دقیق تر تفسیر کنیم، مرور زمان وضعیت حقوقی پرونده را تغییر می دهد و بار کیفری و حقوقی آن را از بین می برد. این استثنای قانونی به دلیل آثار و تبعات گسترده ای که به همراه دارد قابل تعمیم به تمامی جرایم نیست.
از نظر قانون مجازات اسلامی مرور زمان مختص جرایم تعزیری شناخته می شود. با توجه به ماده ی 105 قانون مجازات اسلامی ایران: مرور زمان، در صورتی تعقیب جرائم موجب تعزیر را موقوف می کند که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد زیر تعقیب نشده یا از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای این مواعد به صدور حکم قطعی منتهی نگردیده باشد:
الف- جرائم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای پانزده سال
ب- جرائم تعزیری درجه چهار با انقضای ده سال
پ- جرائم تعزیری درجه پنج با انقضای هفت سال
ت- جرائم تعزیری درجه شش با انقضای پنج سال
ث- جرائم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای سه سال
تبصره ۱- اقدام تعقیبی یا تحقیقی، اقدامی است که مقامات قضایی در اجرای یک وظیفه قانونی از قبیل احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضایی انجام می دهند.
تبصره ۲- در مورد صدور قرار اناطه، مرور زمان تعقیب از تاریخ قطعیت رأی مرجعی که رسیدگی کیفری منوط به صدور آن است، شروع می شود.
مرور زمان در رابطه با جرایم قابل گذشت
بر اساس ماده ی 106 قانون مجازات اسلامی : در رابطه با جرایم تعزیری و قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می شود مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می شود.
هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت نماید و دلیلی بر صرفنظر وی از طرح شکایت نباشد هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.
تبصره- غیر از مواردی که شاکی تحت سلطه متهم بوده، درصورتی به شکایت وی یا ورثه او رسیدگی می شود که جرم موضوع شکایت طبق ماده (۱۰۵) این قانون مشمول مرور زمان نشده باشد.
مرور زمان در رابطه با اجرای احکام قطعی تعزیری
در ماده ی 107 قانون مجازات اسلامی عنوان گردیده است:
مرور زمان، اجرای احکام قطعی تعزیری را موقوف می کند و مدت آن از تاریخ قطعیت حکم به قرار زیر خواهد بود:
الف- جرائم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای بیست سال
ب- جرائم تعزیری درجه چهار با انقضای پانزده سال
پ- جرائم تعزیری درجه پنج با انقضای ده سال
ت- جرائم تعزیری درجه شش با انقضای هفت سال
ث- جرائم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای پنج سال
تبصره ۱- اگر اجرای تمام یا بقیه مجازات موکول به گذشتن مدت یا رفع مانعی باشد، مرور زمان از تاریخ انقضای آن مدت یا رفع مانع محاسبه می شود.
تبصره ۲- مرور زمان اجرای احکام دادگاه های خارج از کشور درباره اتباع ایرانی در حدود مقررات و موافقتنامه های قانونی، مشمول مقررات این ماده است.
نحوه ی اعمال مرور زمان در شرایط صدور حکم
بر اساس ماده ی 108 قانون مجازات اسلامی: هرگاه اجرای مجازات، شروع ولی به هر علت قطع شود، تاریخ شروع مرور زمان، تاریخ قطع اجرای مجازات است. در مواردی که بیش از یک نوبت قطع شود شروع مرور زمان از تاریخ آخرین انقطاع است. مگر اینکه اجرای مجازات براثر رفتار عمدی محکوم قطع شده باشد که در این صورت مرور زمان اعمال نمی شود.
همانطور که متوجه شدید مبدا آغاز مرور زمان را قانون مشخص نموده و بلافاصله اثرات آن آغاز می گردد. تاریخ وقوع جرم به عنوان آغاز مرور زمان در نظر گرفته شده و از آنجایی که یک قاعده ی مطلق است، نسبت به شرکا و معاونین جرم نیز قابل اعمال خواهد بود.
انواع مرور زمان از دیدگاه قانون مجازات اسلامی
مرور زمان در رابطه با تعقیب جرم
در رابطه با تعقیب جرم بایستی دکر کرد که با گذشت مدت زمان مشخصی امکان تعقیب جرم مذکور وجود ندارد. توجه داشته باشید که این قاعده در رابطه با جرایم مستمر قابل تصور نیست و صرفا در رابطه با جرایم تعزیری اعمال می گردد.
مرور زمان در رابطه با شکایت
بر اساس قوانین موجود مدت زمان مشخصی برای شکایت از جرایم در نظر گرفته شده است. افراد در این بازه های زمانی مشخص می توانند شکایات خود را مطرح کرده و به ثبت برسانند. پس از گدشت مدت زمان مذکور امکان ثبت شکایت برای بزه دیدگان و قربانیان وجود ندارد. تمامی جرایم و تخلفات موجود با آثار و تبعاتی همراه هستند که نتایج آن تا مدت زمان مشخصی هویداست. طبیعتا پس از گذشت زمان آثار و نتایج مروبوطه از بین می رود و اثبات آن دشوار می گردد.
مرور زمان در رابطه با اجرای حکم و مجازات
در صورتی که مدت زمانی مشخصی از آخرین اقدامات تعقیبی مورد نیاز برای پرونده گذشته باشد و منجر به صدور رای نهایی نگردد، پرونده با توقف اجرای حکم و مجازات روبرو خواهد شد.
قاعده ی مرور زمان در رابطه با جرایم زیر قابل اعمال نیست
- جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور.
- جرایم اقتصادی شامل کلاهبرداری و جرایم موضوع تبصره ماده (36) قانون مجازات اسلامی با رعایت مبلغ مقرر در آن ماده ( یک میلیارد ریال یا بیشتر).
- جرایم موضوع قانون مبارزه با مواد مخدر.
- جرایم مستوجب حد و دیات و قصاص
انجام مشاوره حقوقی
زمان از منظر قانون بسیار حائز اهمیت است و می تواند آثار و تبعات گسترده ای به همراه داشته باشد. قاعده ی مرور زمان می تواند از مرحله ی شکایت تا فرایند صدور رای و اجرای مجازات تاثیرگذار باشد و باعث توقف آن گردد. شاید در نگاه اول مرور زمان در تضاد با حقوق افراد به حساب بیاید، اما با نگاهی عمیق تر متوجه می شوید که مصلحت اجتماعی جامعه حکم می کند که مرور زمان در رابطه با پرونده های قضایی اعمال گردد.
برای کسب اطلاعات بیشتر و انجام مشاوره حقوقی تخصصی در این زمینه می توانید با مجموعه ی دکتر امیر جوادی وکیل پایه یک دادگستری در ارتباط باشید.