تخلیه محل کسب برای سکونت با پرداخت کل حق کسب و پیشه : بند 3 ماده 15 سابق الذکر به مالک اجازه می دهد در صورتی که محل کسب یا پیشه یا تجارت مناسب برای سکنی باشد. با اثبات نیاز خود یا اولاد یا پدر و مادر یا همسرش، آن را در قبال پرداخت حق کسب و پیشه، تخلیه کند.
در اینجا هم مسئله جدی و قطعی بودن نیاز مطرح است. و برخلاف شق 2 ماده 15 که صرفا در مورد شخص مالک ممکن است تحقق یابد. حکم ماده به خویشان وی نیز به شرح مصرح در بند 3 تسری پیدا می کند .(این مطلبی است که اغلب باعث اشتباه افراد ناآگاه می شود و دعوی تخلیه محلهای کسب را برای استفاده کسبی فرزند یا همسر یا پذر خود مطرح می کنند که البته محکوم به رد است) این شق از ماده 15 صرفا در مورد محلهایی که بالفعل و در وضع موجود قابلیت سکنی داشته باشد. (مثل خانه ها و آپارتمان ها) ممکن است مصداق پیدا کند. و این ادعا که مثلا مغازه مورد اجاره را با تغییرات و تعمیراتی می توان به محل سکنی تبدیل کرد، مسموع نخواهد بود.
شرایط تخلیه محل کسب با پرداخت کل حق کسب و پیشه
احراز نیاز امری موضوعی و اثبات آن بر عهده موجر است و بدیهی است محکمه به کلیه مسائل عرفی و عقلی محیط بر قضیه توجه می کند. لذا دعوی مالکی که تقاضای تخلیه ویلای بزرگ خارج از شهر خود را که کارخانه است. برای سکونت فرزند پانزده ساله اش می کند. یا موجری که برای تخلیه آپارتمان واقع در طبقه پنجم ساختمان بدون آسانسوری به منظور اسکان مادر نود ساله و زمین گیر خود دادخواست داده، علی القاعده به نتیجه نخواهد رسید.
در مورد شق 2 و 3 ماده 15 هرگاه محکوم علیه (موجر) حداقل مدت یک سال از محل مورد اجاره به نحوی که ادعا کرده استفاده نکند. به درخواست مستاجر سابق به پرداخت مبلغی معادل یک سال اجاره بها یا اجرت المثل مورد اجاره محکوم خواهد شد. مگر اینکه ثابت کند که عدم استفاده او در اثر قوه قاهره یا مبتنی بر علل و جهاتی خارج از اراده وی بوده است. (ماده 16 قانون روابط موجر و مستاجر)
در مواردی که حکم به تخلیه عین مستاجره با پرداخت حق کسب و پیشه و تجارت صادر می شود. مستاجر نمی تواند برای دریافت آن مستقلا اجراییه صادر کند. زیرا در این مورد خواهان و محکوم له، موجر است که باید با تودیع ح ک پ ت تقاضای صدور اجراییه تخلیه را بکند. و ضمانت اجرای عدم تودیع هم ملغی الاثر شدن حکم است. لذا موجبی برای مطالبه ح ک پ ت از طرف مستاجر با صدور اجراییه وجود ندارد.
براساس بند 3 ماده 15 قانون روابط موجر و مستاجر مقرر می دارد:
«علاوه بر موارد مذکور در ماده قبل در موارد زیر نیزپس از انقضای مدت اجاره درخواست تخلیه محل کسب یا پیشه یاتجارت از دادگاه جائز است:
- ….
- ….
- در صورتی که محل کسب یا پیشه یا تجارت مناسب برای‌سکنی هم باشد. و مالک برای سکونت خود یا اولاد یا پدر یا مادر یاهمسر خود درخواست تخلیه نماید.
در موارد سه‌گانه فوق دادگاه ضمن صدور حکم تخلیه به پرداخت حق کسب یا پیشه یا تجارت نیز حکم خواهد داد.» براین اساس در صورت تخلیه مستاجر و در ضمن حکم تخلیه به پرداخت حق کسب و پیشه نیز حکم داده خواهد شد.